Yüzde 10 barajının öyküsü
Günümüzde iktidar partisi dışındaki bütün partiler ve kamuoyunun geniş bir kesimi yüzde 10 barajını eleştiriyor. Peki bundan tam 28 yıl önce bu baraj neden ve nasıl getirildi?
Seçim sistemindeki yüzde 10 barajı 12 Eylül?ün ürünlerinden biri. Darbe öncesi dönemi teşkil eden 1974-1980 yılları Türkiye?de büyük bir siyasi istikrarsızlığa sahne oldu. Özellikle darbenin tarihi yaklaştıkça ülke adı konulmamış bir iç savaş ortamına sürüklendi. Darbeyi yapan generaller hizmetlerindeki sivillere ülkenin temel siyasi kurumlarını ve kurallar dizgesini tasarlattırırken, darbe öncesi dönemin faturasını kısmen de seçim kanununa kestiler.
12 Eylül öncesinde ülkenin adım adım iç savaş ortamına sürüklenmesinde kuşkusuz parlamenter düzeydeki siyasi istikrarsızlığın da payı vardı. CHP 1973 seçimlerinden birinci parti olarak çıkmış ama tek başına hükümet kuracak çoğunluğu elde edememişti. Bir sonraki seçime kadarki yasama döneminin önemli bir kısmında iktidarda, ortak paydası CHP ve sol karşıtlığı olan sağ partilerin koalisyonu yani ?kendilerine verdikleri isimle? Milliyetçi Cephe vardı.
Milliyetçi Cephe döneminde Türkiye?de siyasal şiddet adım adım arttı. 3 milletvekili olduğu halde hükümete 2 bakan veren MHP?ye bağlı ülkücüler, güvenlik güçlerinin himayesi altında ?sokakta? sola karşı harekete geçtiler. 1975 sonlarına kadarki ilk cinayetlerde öldürülenler hep sol görüşlüler olurken, bir noktadan sonra karşılıklı cinayetler aşamasına gelindi.
CHP oylarını arttırarak 1977 seçimlerinden de birinci parti olarak çıktı ama gene mecliste yeterli çoğunluğu sağlayamadı. Bu seçimlerden 12 Eylül darbesine kadar geçen dönemde kâh zayıf azınlık hükümetleri kuruldu, kâh kırılgan koalisyonlar iş başına geldi. Bülent Ecevit?in 1978 başında Başbakanlığa gelmesiyle beraber sola karşı Kontrgerilla faaliyetleri arttı ve ülke adı konulmamış bir iç savaş yaşamaya başladı. Yıpranan Ecevit hükümeti yerini 1979 sonunda Süleyman Demirel?in AP?sine bıraktı ve git gide artan cinayet ve katliamlarla 12 Eylül?e gelindi.
12 Eylül öncesinde uygulanan seçim sistemi barajsız d?Hondt idi. Bu oldukça adil, partilerin aldıkları oya yakın oranda mecliste temsil edildikleri bir sistemdi. Darbeden bir süre sonra oluşturulan ve tüm üyeleri Milli Güvenlik Konseyi (Kenan Evren ve kuvvet komutanları kendilerine bu ismi verdiler) tarafından ya doğrudan atanan ya da onaylanan Danışma Meclisi?nin önünde, yeni anayasanın yanı sıra, yeni bir seçim kanunu hazırlama görevi de vardı. ışte bu Danışma Meclisi hâlihazırdaki d?Hondt sistemini aldı, ona iki baraj ekledi: ıllerin seçmen sayısının milletvekili sayısına bölünmesiyle elde edilen çevre barajı ve yüzde 10 ulusal baraj.
ıKı PARTıLı SıSTEM ARZUSU
Gerek Kenan Evren?in açıklamalarına bakıldığında gerekse Danışma Meclisi?nin tutanakları incelendiğinde, tasarlanan siyasal sistemin ?istikrar? namına iki partinin egemenliğinde olmasının tercih edildiği görülüyor (Kenan Evren bu isteğini kamuoyu önünde de açıkça ifade etmişti). Tutanaklara bakıldığında 12 Eylül öncesi dönemin faturasının kısmen MSP ve MHP gibi partilerin meclisteki varlığına kesildiği anlaşılıyor.
Gene tutanaklara göre, sisteme bir ulusal baraj eklemenin ?bölgesel partiler?in mecliste temsilinin önünü keseceği düşünülmüş. Ancak bu ve benzeri ifadelerle kastedilenin Kürt siyasal hareketi olduğunu düşünmek en azından 1983 yılı için pek mümkün değil. Yüzde 10 barajının Kürt partilerinin önünü kesme işlevi (de) kazanması 1990?lara dair bir gelişme.
KAMER GENÇ?ıN MUHALEFETı
Danışma Meclisi?nde yüzde 10 barajını çok yüksek bulan, barajın yüzde 5, 7 veya 8 olmasının daha uygun olacağını belirten üyeler de oldu. Bu doğrultuda bir takım önergeler verildi. Baraja en çok karşı çıkan isim olarak Kamer Genç dikkat çekiyor. Ancak bu üyeler azınlıkta kaldılar ve ?meclis? yüzde 10 barajlı sistemi kabul etti, Milli Güvenlik Konseyi de bunu onayladı.
Yeni seçim sisteminin bir özelliği de, seçim çevrelerinin en fazla 7 milletvekilinden oluşacak şekilde daraltılmasıydı. Bu, büyük partileri kayıran ve küçüklerin temsil şansını azaltan bir tedbirdi. Zira bir seçim çevresi ne kadar yüksek sayıda milletvekilinden oluşursa, sonuçlar o kadar adil olur (hele ki seçim çevresi düzeyinde ve ulusal düzeyde bir baraj uygulanmıyorsa).
Başta ekonomi politikaları olmak üzere pek çok bakımdan 12 Eylül?ün devamı ve uygulayıcısı olan Turgut Özal döneminde, seçim sisteminde de aynı ?anlayış? devam ettirildi. 1987 seçimleri öncesinde Özal?ın ANAP?ı seçim çevrelerinin maksimum milletvekili sayısını 6?ya indirdi. Ayrıca 4, 5 ve 6 milletvekili seçen çevrelerde en çok oyu alan partiye ekstra 1 milletvekili verilmesi yasalaştı. Bu sayede 1987 seçimleri, sonuçları itibariyle Türkiye siyasal tarihindeki en adaletsiz birkaç seçimden biri olmuştur. Kaynak : Basından
