DERLEYEN: OSMAN EREN
Aşkı en güzel aşka anlatan kuş… Turna
Aşk, özlem, şans, bereket… Anadolu kültüründe en çok kullanılan semboller arasında yer alan turna, dağılım gösterdiği bütün coğrafyalardaki farklı kültürlerde benzer değerlerin ortak sembolü olmuş. Japon kültüründe uzun ömür, mutluluk, güzellik, şans ve bereketin simgesi olan turnanın Kürt kültüründe taşıdığı değerler de Japon kültürüyle benzerlik gösteriyor: kürdistan,da kılamlara konu olan turna uğur, bereket, refah ve bolluğu simgeliyor. Uğur getirmesi için gelinlerin başına turna teli (tüyü) takılıyor ya da turnaların, konduğu tarlaya bereket getirdiğine inanılıyor. Adı, halk kılamlarında gurbetteki sevgiliye selam götüren bir dost olarak anılan turna aynı zamanda genç kızların güzelliğini anlatmak için bir simge olarak da kullanılıyor.
Turna adının Japonca’dan türediği tahmin ediliyor. Japonca’da turu, turna anlamına geliyor. Bu kelimenin tu (dizi, takip) ve ryudo’dan gelen ru (akmak) kelimelerinin birleşiminden türediği düşünülüyor. Ses benzeşmesi nedeniyle turna adı Kürtçe Quling, Azerice durma, Türkmence durna, Kazakça tırna ve Kırgızca, Özbekçe ve Uygur Türkçesi’nde de turna olarak kullanılıyor.
Üreme döneminde bireyler, çiftler veya gruplar halinde sergiledikleri kur davranışı ise, turnaların en karakteristik özellikleri arasında yer alıyor. Bu kur davranışı, içerdiği ahenkli, estetik figürler nedeniyle “turna dansı” olarak adlandırılıyor. Birbiri etrafında dönme, uyumlu dairesel veya zikzak yürüyüş, sıçrama, kanat vuruşu, hareketsiz kalma, gagalarını eğerek yerden aldıkları çalı-çırpıyı havaya atma gibi karışık bir seri hareketten oluşan bu dansla turnalar, kendilerini eşlerine beğendirmenin yanı sıra üreme alanlarını Korumayı da amaçlıyorlar.
Dünyadaki 15 tür turnadan ikisi; turna (Grus grus) ve telli turna (Anthropoides virgo), kurdistan, da düzenli olarak görülüyor. Kürdistan’da en çok görülen turna türü olan turna (Grus grus), halk arasında, göç sırasındaki uçuşlarında V şeklinde düzgün sürüler oluşturmalarıyla biliniyor. Uçuştaki sert ve yankılı tipik ötüşü (kruu kr), gri gövdesi, konmuş durumdayken çalıyı andıran kuyruğu, boynun yarısına kadar uzanan siyahlığı ve gözünün arkasından başlayıp, incelerek boynun arkasında birleşen beyaz şerit ve tepesindeki kırmızılık ile kolayca tanınabilen turnanın boyu 110-120 cm’yi buluyor.
Dünya genelinde varlık gösteren turna türlerinden ikisi; turna (Grus grus) ve telli turna (Anthropoides virgo) cinsleri kendilerien üreme merkezi olarak Turna Sultan Sazlığı, Doğubayazıt Sazlıkları seçerken
İç ve Doğu Anadolu`daki bazı alanlarda az sayıda ürerken,
Telli turna ise Doğubayazıt ve Muş Ovasını ve çevresini üreme alanı olarak kendilerine seçerler…