KÜRT TARİH VE KÜLTÜRÜNDE (MÎR, AŞİRET, AĞA) İLE (SEYYİD, ŞEYH) VE MELELER'IN (DİN ALİMİ) ROLÜ, BUGÜNE YANSIMASI VE ŞİMDİKİ GERÇEKLİK

                Kürt Kültür ve Coğrafyasında; Aşiret, Ağa, Seyyid, Şeyh ve Molla alanına girmek çok tehlikeli olmakla beraber aynı zamanda alıngan bir sahadır. Amma; eleştiri ve özeleştiri; devletlerin, milletlerin, halkların ve insanların asaletindedir. Ayrıca, hatasıyla sevabıyla; bu, tarihi bir gerçekliktir!

                Bu yazıda anlattıklarımız; hepimizin bildiği, duyduğu veya okuduğu şeylerdir. Gayemiz; nasıl birbirinden bağımsız duran kelimeler, bir şey ifade etmiyor ancak kelimeler anlamlı bir şekilde bir araya gelince anlamlı cümleler oluşturuyorsa; biz de, tarihi vaka ve olguları bir araya getirip anlamlandırıp, bugün için ders ve perspektif oluşturmak istiyoruz.

              Konuyu tahlil ederken; mümkün mertebe; adil, objektif olmaya ve hamasetten, ajitasyondan, standart kalıp ve jargonlardan uzak durmaya çalıştık. Zira çok iyi biliyoruz ki, bu coğrafyada ne çekti isek dar düşünmekten, küçük hesaplardan, hamasetten, duygusallıktan, dolduruşa gelmekten ya da başkasına özenmekten çekmişiz.

               İnsanlık tarihinde; sosyolojik tanımlama ve gelişim süreci nasıl tarif edilirse edilsin. İster İlkel, köleci, feodal, burjuva ve sosyalist toplumsal sosyolojik aşama şeklinde; ister Bilişsel Devrim, Avcı Toplayıcı dönemleri ile Tarım Devrimi, Sanayileşme ve Bilişim Devrimi Dönemleri şeklinde; isterse Hak ile Batılın sürekli değişim mücadelesi ve paradigması şeklinde tanımlansın. Gerçek şu ki; kurulan Devletlerin hatta İmparatorlukların çoğu, en küçük birim olan bir Aşiretin, boyun, kabilenin veya Önderlerinin liderliğinde kurulmuşlardır.

               Mezopotamya, Mısır, Arya, İnka, Maya vb. Medeniyetlerinin oluşumu ve bu medeniyetlerin doğurduğu sayısızca devletlerin kurulmasında yine aşiretsel klanların etkisi olmuştur.

              Bugün ki Batı Avrupa toplumu; İngilizler, Almanlar, Fransızlar, Hollandalılar, İsveçler, İsviçreliler vs. Hepsi birer Germen Aşiret veya Kabilesidir. Bugün 22 Arap Devleti; her biri nerdeyse birer Arap Aşiret veya Kabilesidir. Türk Aşiret ve Boyları; Oğuzlar, Avarlar, Peçenekler, Kıpçaklar, Kırgızlar, Hazarlar, Balkarlar, Özbekler, Yakutlar, Uygurlar vs. kurdukları İmparatorluklar ile devam eden veya etmeyen onlarca devlet, özerk cumhuriyet vs. hepsi de aşiret, boy veya kabile çıkışlı Devletlerdir.

               Kürt Aşiretleri de bunlardan farklı değildir. Devletler, Emirlikler, Mirlikler, Atabekler kurmuş; Devletlerle, Milletlerle, Halklarla ittifaklar yapmış ve içinden büyük Hanedanlar ve liderler çıkartmış, vesselam.

               İlginçtir; -yeni nesil bunları pek bilmez-Türkiye Cumhuriyeti kurulduktan sonra; Aşiret olgusu, en geri sosyolojik aşama olarak görülürdü. Hor, geri kalmışlık, çağdışılık olarak nitelendirildi. Birçok filmde ve romanda Ağa; ya gaddar, zalim, acımasız, görgüsüz olarak ya da rahmetli Kemal Sunal filmlerinde görüldüğü gibi Ağa ve Cami hocası güldürü malzemesi olarak gösterilirdi. Amma, ayni, kişiler bölgeye gelince veya siyaseten bu figürleri kullanma şansı olunca tavırları farklı olurdu.

                Kadim milletlerin, toplumların, halkların hepsinin de geçmişi ile bağı güçlüdür. Toplum; ne kadar sanayileşse, toplumlar ne kadar karışıp entegre de olsa, velev ki asimile bile olsa; kadim kültür ve geleneklerin izi kalır.

                Gelinen aşamada (esas konumuzu teşkil eden); Kürt Aşiret, Nakşilik ve Mele’lik olgusunun, hem avantajları hem de dezavantajları olmuştur. 

                Avantajları; Aşiret olgusu ile Kürtlerin benliklerinde taşıdığı Mezopotamya ve Aryan kadim kültür, gelenek, görenek ve değerleri korunduğu gibi dili de muhafaza edilmiştir; Nakşilikle büyük İslam Medeniyetinin hamiliği yapılmıştır; Mele’lik ile de hem Kürt kültürü, edebiyatı, tarihi hem de inanç değerleri korunmuştur.

                 Dezavantajları ise; bu 3 olgu da gelişmiş, modernleşmiş, çağın değerlerini yakalamış, daha doğrusu millet olma bilincine kavuşmuş bir toplum olmanın önüne engel olduğu gibi kullanılmaya müsait birer aparat haline getirilmişlerdir.

                   Bu işi, en iyi İngilizler becerebilmiştir. Zira hem adet, kültür, gelenek, görenek, inanç değerlerini muhafaza edebilmişlerdir hem de çağın değerlerini yakalayıp, değer katıp hatta bir adım ileri gitmişlerdir.

               Konuyu irdelerken şunu unutmamak lazım; EMİRLİK terimi İslami terminoloji, MİRLİK kavramı ise Fars ve Kürt Kültür terminolojisinde bir anlam ifade etmektedir. Ama AĞA kelimesi ise daha çok Farsçadan geçip, Türkçede kullanılan, aslında daha çok Cumhuriyetten sonra Kürt Kültür ve Sosyolojik hayatında anlamını bulmuş bir terimdir.

                   Kürtlerin Aşiretsel yapısını; Mirlerin, Ağaların, Seyyid ve Şeyhler ile Meleler’in tarihsel işlev ve rolünü incelerken; önce tarihsel süreci, aşağıdaki şekilde kategori ve dönemlere ayırmakta fayda vardır:

1.İslam Öncesi Dönemde Arkaik Kürt Kökeni Aşiretlerin kurduğu Devletler; 

2. İlk Müslüman Kürt Devletleri Dönemi (İlk İslam Dönemi, Abbasiler), (750-1258 arası)=500 YIL;

3. Kürt Emirlikleri Dönemi (Moğol, Karakoyun, Akkoyun, Safevî ve Osmanlı ilk Dönemi) (1258-1514)= 250 YIL;

4.Yarı Bağımsız Kürt Mîrlikleri Dönemi (Osmanlı Dönemi), (1514-1840 arası) =320 YIL;

5.Mirliklerin Merkeze Bağlanması, Nakşiliğin Gelişmesi ve İsyanlar Dönemi (TANZİMAT DÖNEMİ) (1840-1890)=50 YIL

6.Hamidiye alayları Dönemi (Sultan Abdülhamit Dönemi),(1890-1910)=20 YIL;

7.Meşrutiyet Dönemi, Kürt Entelektüel Gelişmesi, Kurtuluş Savaşı Dönemi (1910-1920)=10 YIL;

8.Tek Parti Cumhuriyet Halk Partisi Dönemi,  Kürtlerin Aldatılmışlık Duygusu ve İsyanlar Süreci, (1920-1940)=20 YIL;

9.İkinci Dünya Savaşı, Mahabad Kürt Cumhuriyeti ve Türkiye Kürtlerinin Sessizlik Dönemi (1940-1950)=10 YIL;

10.Demokrat Parti Dönemi, Gönül Alma Dönemi, (1950-1960)=10 YIL

11.Gençlik Hareketi ve Pazarlamacı Ağalar Dönemi (1960-2000)=40 YIL

12. Umutlu Günler, Çözüm Süreci ve Demokrat Ağalar Dönem ,(2000-2015)= 15 YIL;

13.Zor Günler, Züğürt Ağalar ve İşlevsiz Kanaat Önderleri Dönemi, (2015-2018)=3 YIL;

14.Eskiye Özlem (2000 Öncesi), Çözümcü Ağalar ve Sözde Kanaat Önderleri Dönemi,(2018-Devam)