Bu yazının başlığı ilk etapta size garip ve anlamsız gelebilir. Amma okumaya beş dakikalık değerli zamanınızı ayırıp, derinliğine okursanız eminim boş olmadığını fark edeceksiniz.

Kürt Coğrafyasında Doğuda, özellikle Türkiye’nin Güney Doğusunda birçok ailede veya aşirette biz Halidî’yiz diye duyarsınız. Çünkü Xalidî’nın hem antik Kürt tarihinde hem Kürt İslam tarihinde hem de genel İslam tarihinde önemli bir yeri vardır.Halidîler kimdir ? Urartuların kurucularından Kürt Xaldi aşireti mensupları mi ?  MevlanâXalidê Bağdadî (Şehrezorî El Kurdî ) sülalesi mi veya tarikatı mensubu mu? Yoksa Ünlü  İslam KomutaniXaid bin Welidsülelesi mi?Burda da sosyolojik ve tarihi bir gariplik vardır.O halde

1. Antik Xaldilerkimdir ?
2. MevlanâXalidêŞehrezorî El Kûrdî  (Bağdadî) kimdir ?
3. Xalid Bin Welidkimdir ? Nesli var miydi ?

Bunları tek tek tarihi misyonlar da göz önüne alarak irdeleyelim:

1] ANTİK XALDİ AŞİRETİ VEYA KRALLIĞI:

Antik Xaldiaşireti , Mittanî ve Hürrilere mensup Kürt Aşiret boylarından birilerine bağlantılı olması muhtemeldir.

Xaldiler,aynı zamanda Urartu Devletinin kurucusudur ki Urartu Devleti,bir çok halkın federasyonudur.Bu günkü mantıkla, ulusal Devlet mantığı ile bakarsak yanılırız.Zira büyük Devletlerin ve İmparatorlukların hepsi hiçbiri homojen değildir,birçok halkın birlikteliğinden müteşekkildir.Nitekim Urartuların Savaş Tanrısı Haldi’dır.Aslan üzerinde tasvir edilir.

Ünlü Yunan filizof ,tarihçi,gezginve asker Ksenofon ; M.Ö 4.yüzyılda Mezopotamya,Anadolu ve Karadenizle alakalı hatıra ve gözlem kitabında (Anabasis) Cizre,Botan ve Çevresinde Med Aşireti Kardukların Perslerden bağımsız yaşadığını,Ermanya ve Doğuda Xaldi aşiretinin Perslere bağlı yaşadığını belirtmektedir.

Xaldilerin anamerkezi bu günkü Ahlat ve civarıdır.Büyük bir ihtimalle Ahlat ismi de Halti (Xaldi) den gelmiş olabilir.

Hatta Bedirxan Paşanın mensup olduğu Azizan aşireti ile Şemsikan aşiretinin de  Xaldilerin devamı olduğunu söyleyan araştırmacılar da vardır.Gerçek şu ki Xaldilerin bu coğrafyada mutlaka bir devamı vardır.

2] MEVLANÂ XALIDÊ ŞEHREZORÎ EL KÛRDÎ (BAĞDADÎ)

MevlanâXalid (1779-1827),hem İslam alemine belki de İmam Rabbani’den sonra en çok etki alan yaratan hem de Kürt toplumu üstünde çok ciddi dini,siyasi ve tarihi etki yapan alim,mutssavif ,şair ve müceddiddir.

Mehmet Emin Zeki Beg’ın anlatımına göre MavlanâXalid,Ünlü Kürt CAF aşireti Mikaili koluna mensuptur.Halen Kürt coğrafyasında Mikaili aşireti vardır.Nedense hiç sahip da çıkmiyorlar.Medrese eğitimini Süleymaniye Baban Emirliği Döneminde ünlü Kürt aile Şeyh AbdulkerimBerzecidenalmıştır.Nakşî,Qadirî,Sühreverdi,Kubrevi ve Çişti 5 tarikatın icazetini Hindistan Delhilî Nakşibendi Şeyhi Abdullah Dehlevî’denalmiştir.

Xalidî ,Balkanlar,Kırım,Güneydoğu Asya ,Dağıstan,Anadolu,Trakya,Suriye,Irak ve özellikle Kürt Coğrafyasında çok önemli bir etki yaratmıştır.Osmanlı sarayında etkili Şeyhül İslam Mekkizade Mustafa Efendi,İbni Abidin den Alusî Tefsirinin müellifi Mahmud El Alûsi ve bugün bildiğimiz tarikatların çoğu İstanbuldakiİskenderpaşa Nakşi Cemaatı,Sami Efendi Cemaati,Çarşamba Mamut Hoca Cemaati,İhlasçevresi Hüseyin Hilmi Işık Cemaatı ,Dağıstanlı Şeyh Şamil ,Şeyh Nazım Kıbrisî,SuriyeHaznevî,Nehri Şeyhleri (Seyyid Taha Hakkarî, oğlu Şeyh Abdusselam ,torunu Osmanlı Meclisi Ayan Seyyid Abdulkadir),Arvasî Şeyhleri (GewsiHizan,Şeyh Hekim Arvasi,MenzilCemaatıvs),Mala Seyda (Ş.AbdurrahmanTaxi,Ş.FethullahVerkanisiVs) ,Küfreviler,Palu Şeyhleri (Ş.AliSepti,ŞeyhSaidiPirani,AlırızaSeptioğlunun dedesi) ,Ş.Muhammed Esad Erbilî (Sanatçı Mehmet Ali Erbil’ın dedesi ),Berzanî Şeyhleri (Ş.AbduselamBerzanî) vs hepsi Xalidî kolunun mensubudur.

MevalanâXalid ve Nakşîbendilik,İslam Aleminde yaptığı irşadın yanında Kürt coğrafyasında da önemlisiyasi ve tarihi bir rol oynamıştır. Zira 1800 yıllarına, 2.Mahmud’un ıslahatlarına kadar, Kürt Emirlikleri Yavuz Selim ile yaptıkları anlaşma çerçevesinde ademi merkeziyetçi ve özgür yaşarlardı.Nitekim Kürt Klasik Kültürü MelayêCüzeyri’denAhmedêXanî ye kadar bu çerçevede gelişmiştir.

1800 lerden sonra Osmanlı’nın yaşadığı savaşlar,Gayri Müslim Osmanlı Tebâsı toplulukların isyanı ,Kavalılı Mehmet Ali Paşa isyanı gibi İslam toplumundan da bir takım sesler çıkması,Batının gelişmesi karşında Osmanlinin ezik kalması 2.Mahmud’un Devletin tüm yönetim biçim ve değelerini batıya endekslemesine yol açmiştir.

2.Mahmud’un Kürt Mirliklerinin Yavuz Sultan Selim ile yapılan anlaşmaların hepsini tek taraflı olarak fesh edip merkezi sisteme bağlaması Kürt Sorunu açısında da filmin başladığı yer olmuştur. Nitekim bunun akabındaBabanlar,Bedirhanîlervs.bildiğimiz isyanlar başlamıştır.

İşte bu noktadan sonra Kürt Coğrafyasında Nakşi Tarikatı Rolü,Şeyhlik ve Seyyidlik ön plana çıkmiştir.Xalidîlerin en önemli özelliği islam birliği ve Osmanlıda birleşmesi.NitekimMevlanâXalid’ın  2.Mahmutla ilşkileri çok iyidir.Şeyhul İslami Mekkizade Mustafa Asım Efendi mürididir.

Nakşi Dergahları sade bir dergah değildir.Aynı zamanda bir Üniversite merkezidir.Arapça,Farsça,Osmanlica ve Kürtçe dilleri ile de eğitim veriliyordu.

Nakşilik üstünde kurulan denge ünsuru Cumhuriyete kadar devam etmiştir.Cumhuriyet Döneminde ise tersine Nakşî Şeyhleri isyanı başlamıştır.

MevlanâXalid’ın neslinden kim kaldı? Bilidiğimiz kadarı ile Kendisi vebadan öldükten sonra Oğulları Bahaeddin ve Abdurrahman da aynı yıl içinde vebadan öldüler.Torunları mutlaka vardır.

3] XALİD BİN WELİD

Ünlü Komutan .Kureyş kabilesine mebsup çok iyi savaş eğitimi almış, çevik, zeki bir komutan .100 eyakın savaşa girmiştir.Girdiği hiçbir savaşı da kayb etmemiştir.

Müslülüman olmadan önce Müslümanlara ve sahabelere karşı müşriklerin komutanlığını yapan ve sahabelere çok zorluk yaşatan bir komutan.Uhud savaşında süvarilerin başında sahabeleri çembere alan 70 sahabenin ölümüne yol açan,Hendek savaşında bulunan,Müslüman olduktan sonra da hem Peygamber döneminde,hemHz.Ebubekir Döneminde komutanlık yapan ,Hz Ömer Döneminde Hazine malı harcıyor veya kendi malını israf ediyor şikayetleri üzerine komutanlıktan alınan.

Bizansın egemenliğinde olan çoğunlukla Kürtlerin yaşadığı Diyarbakır fethinde İyaz bin Ganem komutasında surda giren komutan.Mezopotamya’nın,Suriye’nin ve Irak’ın fatihi.

Neslinden kim var ? Bu konu muhteliftir.Kimisine göre Diyarbakır’da Camiye ismi verilen Hz.Süleyman onun oğludur.Kimisine göre oğlu Süleyman kendisi ile beraber Suriyede vebadan vefat etmiştir.Kimisine göre oğlu Süleyman Mısır savaşında vefat etmiş olup nesli yoktur.

Kimisine göre iki oğlu daha vardı.El Muhacir Sifin Savaşında Hz Ali taraftarı idi orda öldürüldü.Diğer oğlu Abdurrahman Sifin savaşında Muaviye yanında yer aldı.Eksri kanata göre de neslinden 40 kişi vadı .Hepsi vebadan öldü.Zürriyetinden kimse kalmdı.

Pekiyi ,KürtCoğrafasındakıXaldîler kimdir ? Antik Xaldi aşireti devamı mi ? MevalanaXalidîlermi ? yoksa Xalid Bin Welid torunları mı ?

Genelde biz Xalid Bin Welid sülalesiyiz diyorlar.Acaba ? Yani 3 Xalid bir Xalid’tebirleşmiştir ! İşte sosyolojik ve tarihi garipliğimiz .