Mehmet Koç
Barış Süreci ve Kürt Açılımı kapsamında Kürtçe yayına başlayan Anadolu Ajansı, geçtiğimiz temmuz ayında yapılan Evdale Zeynıkê Festivalini, Kürtçenin ilk haberi olarak bültenlerine ekledi.
Festivale yurt içinden ve yurt dışından katılımcıların yanı sıra birçok üniversiteden de bilim adamları katılmıştı. Ağrı IC Üniversitesinin hiç ilgi göstermediği festival iki gün sürmüştü.
Üniversitenin kayıtsızlığına tepki gösteren Ağrı eski milletvekili M.Hanefi Alır’ın yaptığı konuşma ise Sabah gazetesinde haber konusu olmuştu.
Ağrı AKYAD Derneği tarafından düzenlenen Evdale Zeynıkê Festivalinin yankısı Anadolu Ajansı tarafından da görülerek festival hakkında düzenlenen haber Kürtçe ve Türkçe olarak ajans bültenlerinde yer almıştır. Ajansın haber metni şöyle;
KÜRTÇE
Homerosê kurdan Evdalê Zeynikê haberi
Lêkolîner û nivîskar Aras: "Evdalê Zeynikê di wêjeya kurdî ya devkî de dengbêjekî navdar e. Di nav kurdan de bûye navekî efsane yê tekane û dengbêjên din jî di şopa wî de dimeşin."
Di wêjeya kurdî ya devkî de Evdalê Zeynikê dengbêjekî bi nav û deng e û wek "Homerosê kurdan" tê nasîn. Bi salan e li Agiriyê û li bajarên din dengbêj wî wek mamoste dihesibînin û ew hîn jî wek efsane bi wan re dijî.
Lêkolîner û nivîskar Ahmet Aras di nav 20 salan de çûye bajarên ku Evdalê Zeynikê geriyaye û li wan deran der barê çanda kurdan de lêkolînên kûr kirine. Aras dibêje ku Evdalê Zeynikê navekî pir girîng e. Li Agiriyê û li bajarên din ji ber ku kevneşop, edet û jiyana gel vegotiye di nav gel de wek dengbêjekî ezîz û birûmet tê hesibandin.
Aras daxuyanî da nûçegihanê AAyê û diyar kir ku ew 20 salan gund bi gund, bajêr bi bajêr geriyaye û kesên ku Evdal dîtine re axiviye. Aras wiha got:
"Ez 20 salan çûm bajêr û gundên ku Evdalê Zeynikê lê geriyaye. Li Rojhilata Andoluyê cihê ku Evdal lingê xwe neavêtiyê nemaye. Di serî de hemû navçeyên Agiriyê û bajêrên din geriyaye. Ez jî çûm li wan deran û gav bi gav li wan deran geriyam. Min bi kesên ku wî ditine û wî naskirine dît û der barê jiyana Evdal de agahî ber hev kir û wan agahiyan kire pirtûk. Li van deran kesên ku wî nas nakin tunene. Di jiyana gelê kurd de cihekî wî yê taybet heye. Evdalê Zeynikê di wêjeya kurdî ya devkî de, di hunera dengbêjiyê de kesekî tekane û girîng e. Di nav kurdan de bûye efsane û dengbêjên din jî rêya wî dişopînin. Evdal di salên 1800an de li gundê Cemalverdîya li ser navçeya Tutaxê ya Agiriyê hatiye dinyayê û 110 sal emir kiriye. Dengbêjiya Sûrmelî Memed Paşayê ku di wê demê de begekî navdar e kiriye. Hemû rastiyên jiyanê kiriye kilam. Der barê her meselê de kilam çêkiriye. Evîn, mirin, bêrîkirin, aştî, siyaset û hwd. di gelek mesleyan de kilam çêkiriye. Ji bo vê di nav civakê de hatiye hezkirin û wek ji wan yek hatiye hesibandin. Hîn jî di dawetan de, şîn û şahiyan de kilamên wî tên gotin."
Aras ragihand ku dema Evdal bûyerek dîtiye, dikaribûye di nav çend deqîqeyan de der barê wî bûyerê de kilam û stran çêke. Aras wiha dewam kir:
"Evdal dikaribûye ku pir baş teswîran bike û li ser gel tesîreke mezin çêkiriye. Hemû xweşikî û tiştên ku dîtine kiriye kilam. Şerên di nav eşîran, keçik revandin, doza xwînê û di gelek babetan de kilam gotiye. Şêwaza wî pir tesîrdar e. Wî dişîbînin helbestvanê Yûnan û nivîskarê İlyada û Odessayê Homeros. Wek Homerosê kurdan tê naskirin. Sedema vê jî ev e ku Homeros jî qerax û bajarên Derya Spî digere û hûnera xwe dihone. Homeros kor e û di wêjeya Yûnan de xwedî cihekî taybet e. Evdal jî li Serhedê Agirî, Qers, Îdir, Mûş, Erzirom, Wan, Diyarbekir û Dêrsimê geriyaye. Di 70 saliya xwe de kor bûye û 7 sal kor maye. Qulingeke baskşikestî 7 salan hevaltiya wî kiriye. Evdal baskên wî cebirandiye û bi wî re rabûye, rûniştiye û kilam gotine. Quling baş bûye lê dîsa jî terka Evdalê Zeynikê nekiriye. Piştî ku çavên Evdal baş bûne û vebûne quling firiyaye û çûye. Ji bo vê dema ku wêneyên wî çêdikin her tim qulingekî jî bi wî re çêdikin."
"Evdalê Zeynikê pîrê dengbêjên îroyîn e"
Aras diyar kir ku dengbêjên îro Evdalê Zeynikê dişopînin û gotinên xwe wiha bi dawî kir:
"Evdalê Zeynikê pîrê dengbêjên îroyîn e. Hemû wek wî di meqama wî de kilaman dibêjin. Şewaza wî pir tesîrdar e. Mesela Reso û Şeroyê Biro hema hema wek wî bi kelecan û coşa Evdalkilam gotine. Evdal di nav kurdan de navekî kevneşop e. Lê ev nav di heman demê de ji bo hêsîriyê, perîşaniyê û feqiriyê jî tê bikaranîn. Ji bo vê Evdal di gelek kilamên xwe de gotiye `Ez Evdal im Evdal". Kilamên ku Evdal herî zêde jê hezkirine û gotine kilama Kozan û Dêrsim e. Ji bo Evdal herdu kilam pir girîng e."(AA)
Türkçe
Kürtlerin Homerosu Evdale Zeynike haberi
Kürt Sözlü edebiyatında önemli Bir Yere Sahip Olan Dengbêjlik Sanatının en Önemli ismi Olan ve Kürtlerin Homerosu Olarak bilinen Evdale Zeynıke, Yıllardır Ağrı ve Çevre illerdeki dengbejlerin Örnek Aldığı ve district halkinin Önemli günlerde kılamlarını (türkü) seslendirdiği efsaneleşmiş Bir isim Olarak varlığını sürdürüyor.
Hayatını araştıran ve Kürt Kültürü Hakkında Uzun yollar Araştırma Yapan araştırmacı yazar Ahmet Aras, Evdale Zeynıke`nin Kürtlerin yoğunlukta yasadigi 20 yıl boyunca Evdale Zeynıke`nin gezdiği Bütün illere gidip onun Ağrı ve Diğer Doğu Anadolu illerinde Önemli Bir isim oldugunu ve Halkin Gelenek, Görenek, Yaşam biçimini yansıttığı for Toplum Tarafından Gerçekleştirilme saygın Biri oldugunu söyledi.
Aras, AA muhabirine Yaptığı Açıklamada, 20 Yıl boyunca Zeynıke`nin gittigi Bütün YERLERİ gezdiğini ve hayatı Hakkında Detaylı bilgi topladığını anlatarak, "Kürt kültürünün en Eski Sözlü edebiyatı Olan Dengbêjlik Sanatının türden ve en Önemli Kurucusu Evdale Zeynıke`dir. O, Kürtler arasinda efsaneleşmiş Diğer denbejlerin Örnek Aldığı tek isimdir "dedi ettik
Köy köy, il il dolaşarak Zeynıke`yi Görmüş kişilerle görüştüğünü belirten Aras, şunları kaydetti:
"20 Yıl boyunca Evdale Zeynıke`nin gittigi Bütün illere, köylere gittim. Evdal`ın, Doğu Anadolu`da ayak basmadığı yer kalmamis. Ağrı `nin Bütün İlçeleri, Köyleri Basta Olmak Üzere, Diğer Bütün illeri gezmiş. Ben de buraları karis karis dolaşarak , Onu Görmüş tanımış Kisileri bulup hayatı Hakkında bilgi topladım. Kitap haline getirdim. Buralarda Onu bilmeyen YOKTUR. Kürt halkinin hayatında Önemli Bir Yeri var. Kürt kültürünün en Eski Sözlü Önemli Kurucusu Evdale Zeynıke`dir. O, Kürtler en edebiyatı Olan Dengbêjlik Sanatının tip ve arasinda efsaneleşmiş ve Diğer denbejlerin Örnek Aldığı tek isimdir. Evdal, 1800 yıllarında Ağrı `nın Tatak ilçesinin Cemalverdi köyünde Dünyaya gelmiş ve 110 Yıl Yaşamış. Dönemin Önemli beylerinden Biri Olan Sürmeli Memed Paşa`nın dengbejliğini Yapmış. Toplumun Bütün gerçeklerini kılamlaştırmış. Onun Konuda kılam üretmiş . Aşk, Ölüm, özlem, barış, siyaset Gibi onu Konuda kılam üretmiş. O yuzden Toplum Onu kendınden Biri Olarak Görmüş ve ÇOK benimsemiş. Halen de dugunlerde, ölümlerde ve Diğer Toplumsal olaylarda onun kılamları söylenir. "
- "Kürtlerin Homerosu Olarak biliniyor" -
Evdale Zeynıke`nin, gördüğü onu olayı Bir kaç dakikada kılamlaştırma özelliğine Sahip Biri oldugunu anlatan Aras, söyle Devam etti:
"Evdal, müthiş Bir betimle gücüne sahipmiş. Toplum Evdal`den ÇOK etkilenmiş. Gördüğü onun güzelliği, onun olayı kılam haline getirmiş. Aşiret kavgaları, kız kaçırma, kan DAVALARI onu Konuyu ele Almış. Onun Tarzı ÇOK etkileyici Bir tarzdır. Evdal, lyada ve Odessa yazarı oldugu söylenen antik Yunan şairi Homeros`a benzetilerek, Kürtlerin Homerosu Olarak biliniyor. Ayşe bemzetmenin nedeni Sudur, Homeros, Akdeniz kıyılarını dolaşarak sanatını ICRA eder, hünerini Gösterir, marifetlerini Ortaya dökermiş. Homeros bilinçaltı mesajları, bilinçaltı zamanda kör Bir ozanmış. Yunan EDEBİYATINDA da Önemli Bir Yere sahiptir. Evdal ile bir cok Ortak Yanı var. Evdal da Serhat dediğimiz Ağrı , Kars, Iğdır, Muş, Erzurum, Van, Diyarbakır, Dersim illerini dolaşmış AYRICA Musul, İran ve Rusya`yaya da gidip, aşıklararası atışmalara katılmış ve hep Üstün gelmiş . Evdal, 70 Yaşındayken hastalanmış ve kör olmuş. 7 Yıl kör Kalmis. Evdal`ın Homeros`a benzetilmesinin nedeni de budur. Ikisi de yasadiklari coğrafyada efsaneleşmişler. Evdal, kör kalınca o SIRADA kanadı kırık Bir turna ona arkadaşlık etmis. 7 Yıl boyunca onun next to Kalmis. Evdal onun kanatlarını MEHMET YALIM etmis. Evdal, onunla yatıp kalkıyor, ona kılamlar söylüyormuş. Turna iyileştiği Halde Evdal`ı bırakıp gitmemiş. Evdal`ın Gözleri açıldıktan SONRA turna da Ucup gitmis. O yuzden Onu Tasvir eden mizansel resimlerde hep Bir turna var next to ".
- "Evdale Zeynıke Bugünkü dengbejlerin piridir" -
Günümüzde Yaşayan dengbejlerin Evdale Zeynıke`yi Örnek aldıklarını belirten Aras, "Evdale Zeynıke, Bugünkü dengbejlerin piridir. Bunların çoğu yerin epey hepsi de onun tarzinda söylüyor. Onun makamında kılamlarını seslendiriyorlar. Onun Tarzı ÇOK etkileyici Bir tarzdır. Mesela met yörede Yetişen Önemli Iki dengbej Olan Reso ve Şeroye Biro, Evdal`ın kılamlarını onunla hemem HEMEN bilinçaltı mesajları, bilinçaltı heyecanla ve bilinçaltı mesajları, bilinçaltı atmosferde söylüyorlar. `Evdal` Kürtlerde Geleneksel Bir isimdir. But met isim bilinçaltı mesajları, bilinçaltı zamanda esir, perişan, Yoksul anlamında da kullanılıyor. O yuzden Evdal bir cok kılamında `Ez Evdalım, Evdal` diyor. Evdalın ÇOK sevdigi Iki kılamı var Biri Hozan diğeri de Dersim. Evdal, met Iki Kilama Ayri importance veriyor "ifadelerini kullandı.(AA AGRI - FATMA GÜVEN)